==============================================
«Φοβερώς και Θαυμασίως Επλάσθην» [Μέρος 2ο]
Κύτταρο: Η Δομική και Λειτουργική Μονάδα της Ζωής
==============================================

Όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα. Αυτή η πρόταση συνοψίζει την κυτταρική θεωρία, την οποία αρχικά διατύπωσαν το 1838-39 οι Μ. Σλάιντεν (M. Schleiden) και Θ. Σβαν (Th. Schwann) και σύμφωνα με την οποία «η θεμελιώδης δομική και λειτουργική μονάδα όλων των οργανισμών είναι το κύτταρο». Αυτό σημαίνει ότι το κύτταρο είναι η μικρότερη δομή στη φύση όπου εμφανίζεται το φαινόμενο της ζωής.

Επιπλέον, το 1885 ο Ρ. Βίρχοφ (R. Virchow) διατύπωσε τη θέση ότι «κάθε κύτταρο προέρχεται απο ένα κύτταρο». Αυτή η θέση έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς πράγματι ποτέ δεν έχει παρατηρηθεί στη φύση αλλά ούτε και έχει προκληθεί σε συνθήκες εργαστηρίου, δημιουργία κυττάρου από άβια ύλη, όπως προϋποθέτει η θεωρία της εξέλιξης ότι συνέβη και μάλιστα με τυχαίο τρόπο. Άλλωστε, σχετικά πειράματα, όπως αυτά των Miller-Urey (1953), που προσπάθησαν να αναπαραστήσουν τις συνθήκες (αρχέγονη σούπα) κάτω από τις οποίες το πρώτο κύτταρο δημιουργήθηκε τυχαία, δίνουν αρνητικά αποτελέσματα μέχρι και σήμερα. Αντιθέτως, ήδη από το 1861 (δηλ. μόλις 2 χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευση της «Καταγωγής των Ειδών» του Κάρολου Δαρβίνου) ο Λουί Παστέρ, μέσα από μια σειρά πειραμάτων, απέδειξε ότι τα μικρόβια και τα έντομα που παρατηρούνται π.χ. στο χαλασμένο κρέας, δεν γεννιούνται αυτόματα από τη νεκρή ύλη, αλλά προέρχονται από αυγά που έχουν εναποθέσει πρωτύτερα στο κρέας διάφορα έντομα ή μικροοργανισμοί. Διατυπώθηκε έτσι, η Αρχή της Βιογένεσης: «κάθε ζωή προέρχεται από ζωή».

Όσον αφορά τη δομή τους, τα κύτταρα μπορούν να διαιρεθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα προκαρυωτικά που είναι απλούστερα και στα οποία το γενετικό υλικό (DNA) δεν βρίσκεται μέσα σε πυρήνα (π.χ. βακτήρια) και τα ευκαρυωτικά που είναι πολυπλοκότερα και διαθέτουν πυρήνα μέσα στον οποίο βρίσκεται το γενετικό υλικό. Οι φυτικοί, ζωικοί και όλοι οι πολυκύτταροι οργανισμοί αποτελούνται από ευκαρυωτικά κύτταρα.

Αν και στις απεικονίσεις τους στη βιβλιογραφία, τα κύτταρα δίνουν την εντύπωση επίπεδων και στατικών δομών, στην πραγματικότητα είναι τρισδιάστατες δομές και σφύζουν από δραστηριότητα, όπως θα δούμε παρακάτω. Επίσης, τα κύτταρα δεν είναι όλα ίδια. Στον άνθρωπο υπάρχουν περίπου 100 διαφορετικά είδη κυττάρων που το καθένα έχει τη δική του χαρακτηριστική μορφή και επιτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία (π.χ. συστολή: μυϊκά κύτταρα, μεταβίβαση μηνυμάτων: νευρικά κύτταρα, καλυπτήριο ρόλο: επιθηλιακά κύτταρα κ.ά.).

Το σχήμα των κυττάρων είναι τέτοιο ώστε να έχουν μικρό όγκο και συγχρόνως τη μεγαλύτερη δυνατή επιφάνεια που αντιστοιχεί στον όγκο αυτό. Έτσι ικανοποιούν ταυτόχρονα δύο αντικρουόμενες απαιτήσεις: μεγάλη επιφάνεια για άνετη ανταλλαγή ουσιών και μηνυμάτων και μικρό όγκο για αποδοτικότερη λειτουργία και ταχύτερη συνεργασία των οργανιδίων του.

Το κύτταρο οριοθετείται από το εξωτερικό περιβάλλον του με την πλασματική μεμβράνη που λειτουργεί σαν ένας φράχτης, ο οποίος όμως ενώ είναι σταθερός δεν είναι στατικός· αντιθέτως οι δομικές του μονάδες τού προσδίδουν ρευστότητα καθιστώντας τον δυναμικό ώστε να αναγνωρίζει και να επιτρέπει την επιλεκτική διέλευση ουσιών, καθώς επίσης και να ανταλλάσσει μηνύματα (επικοινωνία με άλλα κύτταρα). Αν η πλασματική μεμβράνη ήταν ένα αδιαπέραστο περίβλημα τότε το κύτταρο δεν θα μπορούσε να τραφεί ούτε να εκκρίνει ουσίες. Αν από την άλλη μεριά, ήταν τελείως διαπερατή από κάθε χημική ουσία τότε η χημική σύσταση του κυττάρου δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί (διάχυση). Είναι όμως θαυμαστό το γεγονός ότι η πλασματική μεμβράνη είναι εκλεκτικά διαπερατή και αποτελεί ουσιαστικά ένα ευφυές σύνορο μεταξύ του κυττάρου και του περιβάλλοντός του.

Όσον αφορά το εσωτερικό του κυττάρου, η απλή παρατήρηση με το μικροσκόπιο παρουσιάζει το κύτταρο σαν μια ομογενή ημίρρευστη μάζα μέσα στην οποία διακρίνεται ο πυρήνας. Αυτός είναι ο λόγος που σε παλαιότερες εποχές πιστευόταν ότι αυτή η ημίρρευστη μάζα («πρωτόπλασμα») ήταν η βασική ουσία της έμβιας ύλης (δηλ. κάτι σαν μια μαγική ζωντανή ουσία χωρίς εσωτερική δομή).

Σήμερα, με τη βοήθεια του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου και τις σύγχρονες μεθόδους της βιοχημικής ανάλυσης, γνωρίζουμε ότι πράγματι το εσωτερικό του κυττάρου είναι υγρό (κυτταρόπλασμα) αλλά μέσα σε αυτό υπάρχει ένα πλήθος οργανιδίων τα οποία είναι τοποθετημένα σε συγκεκριμένες θέσεις (κυτταρικός σκελετός) και επιτελούν το καθένα μια συγκεκριμένη λειτουργία, υπακούοντας στις «εντολές» που προέρχονται από τον πυρήνα του κυττάρου. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα εξής:

• Πυρήνας: Φυλάσσει το γενετικό υλικό (DNA). Με βάση τις πληροφορίες που είναι καταγεγραμμένες σ’ αυτό, καθορίζονται οι ιδιότητες του κυττάρου, και κατ’ επέκταση του οργανισμού, και ελέγχονται όλες οι κυτταρικές δραστηριότητες. Επίσης, μέσα στον πυρήνα διπλασιάζεται το γενετικό υλικό, με τρόπο που εξασφαλίζει τη μεταβίβαση των γενετικών πληροφοριών αναλλοίωτων από κύτταρο σε κύτταρο αλλά και από γενιά σε γενιά. Τέλος, μέσα στον πυρήνα συντίθενται τα διάφορα είδη RNA από γενετικές πληροφορίες που φέρει το DNA.

• Ενδοπλασματικό δίκτυο: Πολύπλοκο σύστημα αγωγών και κύστεων κατασκευασμέ-νων από μεμβράνες. Λειτουργεί ως αγωγός μεταφοράς ουσιών. Διακρίνεται στο αδρό ενδοπλασματικό δίκτυο (διαθέτει ριβοσώματα και επιτελεί την πρωτεϊνοσύνθεση) και στο λείο ενδοπλασματικό δίκτυο (σύνθεση λιπιδίων, εξουδετέρωση τοξικών ουσιών).

• Σύμπλεγμα Golgi: Σύστημα μεμβρανών στο οποίο γίνεται επεξεργασία πρωτεϊνών.

• Μιτοχόνδρια (σε όλα τα κύτταρα) & Χλωροπλάστες (μόνο στα φυτικά κύτταρα): Οργανίδια που μετατρέπουν την ενέργεια που λαμβάνει το κύτταρο από το περιβάλλον του σε αξιοποιήσιμη μορφή. Χαρακτηρίζονται και ως τα «εργοστάσια παραγωγής ενέργειας» των κυττάρων. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε ότι η μεταφορά ενέργειας στα διάφορα μέρη του κυττάρου γίνεται μέσω της τριφωσφορικής αδενοσίνης (ΑΤΡ) η οποία είναι μια χημική ένωση που μεσολαβεί στις συναλλαγές μεταξύ των κυτταρικών διεργασιών που αποδίδουν ενέργεια και αυτών που καταναλώνουν ενέργεια, γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται ως «ενεργειακό νόμισμα» ή «επαναφορτιζόμενη μπαταρία», διότι για να αποδόσει την ενέργειά του διασπάται (αποφόρτιση) και εν συνεχεία με ειδικές διεργασίες επανασυντίθεται (επαναφόρτιση).

• Λυσοσώματα: Βοηθούν το κύτταρο στην πέψη μεγαλομοριακών ουσιών αλλά και μικροοργανισμών που τυχόν έχουν εισβάλλει στο κύτταρο.

• Υπεροξειδιοσώματα: Περιέχουν οξειδωτικά ένζυμα που επιτελούν διάφορες μεταβολικές διεργασίες. Ειδικά στα υπεροξειδιοσώματα των ηπατικών και νεφρικών κυττάρων γίνεται η αποτοξίνωση του οργανισμού από το οινόπνευμα που έχει τυχόν καταναλωθεί.

Από τα παραπάνω καθίσταται λοιπόν σαφές ότι μια τέτοια δομή όπως το κύτταρο δεν μπορεί να είναι προϊόν τυχαίων χημικών διεργασιών. Δεν πρόκειται για ένα χαοτικά πολύπλοκο σύστημα που τυχαία σχηματίστηκε και άρχισε να λειτουργεί με ένα τόσο εύρυθμο τρόπο. Και είναι γεγονός ότι μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς απαντάται μια πολυπλοκότητα η οποία δεν είναι χαοτική (τότε δεν θα είχε καμία λειτουργική χρησιμότητα) αλλά προσδιορισμένη. Και μια πολυπλοκότητα η οποία είναι προσδιορισμένη δεν μπορεί να προκύψει με τυχαίο τρόπο αλλά χρειάζεται κάποιος ευφυής σχεδιαστής να καθορίσει την επιμέρους λειτουργία κάθε τμήματος ώστε να προκύπτει συνολικά ένα αρμονικό και λειτουργικό αποτέλεσμα.

Από μαθηματικής άποψης εξάλλου, αν όλες οι απαιτούμενες χημικές διεργασίες αφήνονταν να διεξαχθούν κατά εντελώς τυχαίο τρόπο, ακόμα και υπό τις ευνοϊκότερες δυνατές συνθήκες, οι πιθανότητες δημιουργίας ενός και μόνου ζωντανού μορίου είναι της τάξεως του 1 προς 10⁶⁰! Μάλιστα, ο γνωστός επιστήμονας Fred Hoyle (1915-2001) παραδεχόταν ότι η αποδοχή της τυχαίας δημιουργίας έστω και του απλούστερου κυττάρου ισοδυναμεί με τον ισχυρισμό ότι ένας ανεμοστρόβιλος περνώντας από μια μάντρα με παλιοσίδερα προκάλεσε τυχαία την κατασκευή ενός Boeing 747, ενώ το ενδεχόμενο δημιουργίας έστω και μίας λειτουργικής πρωτεΐνης ως τυχαίου συνδυασμού αμινοξέων ισοδυναμεί με ένα ολόκληρο ηλιακό σύστημα γεμάτο με τυφλούς οι οποίοι ταυτόχρονα λύνουν όλοι επιτυχώς από έναν κύβο του Ρούμπικ. Με άλλα λόγια, τα μαθηματικά καθιστούν το ενδεχόμενο της τυχαίας δημιουργίας της ζωής αδύνατο!

Επιπλέον, το γεγονός ότι η επιστήμη μπόρεσε να εισδύσει μεσα στο κύτταρο και να αποκαλύψει την πολυπλοκότητα της δομής του και των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό του, αποτελεί σοβαρό πλήγμα κατά της θεωρίας της εξέλιξης, εφόσον είναι αδύνατον ακόμη και το απλούστερο κύτταρο να έχει δημιουργηθεί με τυχαίο τρόπο. Επομένως, η ασυνέπεια της θεωρίας της εξέλιξης δεν περιορίζεται μόνο στην αδυναμία εξήγησης του πώς εξελιχθηκε το ένα είδος στο άλλο, αλλά επεικτείνεται μέχρι το επίπεδο του πώς δημιουργήθηκε το πρώτο κύτταρο. Με άλλα λόγια, η θεωρία της εξέλιξης αμφισβητείται ήδη από το επίπεδο της θεμελιώδους μονάδας της ζωής!

«Επειδή δι’ Αυτού (του Χριστού) εκτίσθησαν τα πάντα, τα εν τοις ουρανοίς και τα επί της γης, τα ορατά και τα αόρατα» (Κολοσσαείς κεφ. 1/α’ §16)

Κι Εκείνος ο Οποίος είναι ο Δημιουργός πάντων, μπορεί να γίνει και ο προσωπικός Σωτήρας κάθε ανθρώπου που θα πιστεύσει σ' Αυτόν, διότι «παρεδόθη διά τας αμαρτίας ημών και ανέστη διά την δικαίωσιν ημών» (Ρωμαίους κεφ. 4/δ’ §25)
 

***

Τα περιεχόμενα του άρθρου αποτελούν περίληψη της εκπομπής
"Χριστιανισμός και Επιστήμη" της 20/03/2014.