===========================================
«Φοβερώς και Θαυμασίως Επλάσθην» [Μέρος 1ο]
Πότε Αρχίζει να Υπάρχει ο Άνθρωπος;
===========================================

Πολλές είναι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί πάνω στο ζήτημα τού πότε ο άνθρωπος αρχίζει να υφίσταται ως οντότητα της οποίας η ζωή έχει αξία.

Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, συναντούμε ποικίλες απόψεις:

• Οι Στωικοί φιλόσοφοι πίστευαν ότι η ψυχή εισέρχεται στο σώμα (οπότε ο άνθρωπος αποτελεί πλήρη οντότητα) όταν το νεογέννητο παίρνει την πρώτη αναπνοή του. Αυτό σημαίνει ότι το κυοφορούμενο έμβρυο δεν είναι πλήρης άνθρωπος αλλά απλώς ένας βιολογικός οργανισμός που αναπτύσσεται για εννέα μήνες και μόλις γεννηθεί και πάρει την πρώτη του ανάσα, ξαφνικά παίρνει ψυχή και μετατρέπεται σε ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον.

• Ο Αριστοτέλης ανέπτυξε μια θεωρία προοδευτικής εμψύχωσης. Πίστευε ότι αρχικά αναπτύσσεται μια φυτική ψυχή η οποία εν συνεχεία γίνεται ζωική και τέλος ανθρώπινη, προσθέτοντας ότι η έκτρωση ήταν επιτρεπτή νωρίς στην εγκυμοσύνη, πριν από κάποιο στάδιο όπου εθεωρείτο ότι το έμβρυο έχει αναπτύξει πλέον «ανθρώπινη» ψυχή.

• Ο Ιπποκράτης και οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι δήλωναν ότι η γονιμοποίηση είναι αυτή που σηματοδοτεί την αρχή της ανθρώπινης ζωής, και ότι η ανθρώπινη ψυχή δημιουργείται κατά τη στιγμή της γονιμοποίησης.

• Σύμφωνα με τον Ινδουισμό η ψυχή εισέρχεται στο σώμα κατά τη σύλληψη. Η αντίληψη αυτή βέβαια βασίζεται στην πίστη ότι κάποια ψυχή που προϋπάρχει και έχει ξαναζήσει σε παλαιότερη εποχή, εισέρχεται στο σώμα κατά τη σύλληψη (μετενσάρκωση).

• Ο Τερτυλλιανός πίστευε ότι η ψυχή προέρχεται από τους γονείς και διαμορφώνεται παράλληλα με την παραγωγή του φυσικού σώματος, μια άποψη η οποία καταδικάστηκε ως αίρεση (παραπέμπει στην άποψη του Αριστοτέλη περί προοδευτικής εμψύχωσης).

• Ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης και ο Άγιος Αυγουστίνος του Ίππωνος διατύπωσαν την άποψη ότι τα έμβρυα ήταν «κινούμενα» (χρησιμοποιώντας τον όρο του Αριστοτέλη για την εμψύχωση) κοντά την 40ή ημέρα μετά τη σύλληψη. Ωστόσο, αμφότεροι έκριναν ότι η άμβλωση ήταν σοβαρό λάθος σε οποιοδήποτε στάδιο της κύησης.

• Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία καθώς και η Καθολική Εκκλησία δηλώνουν ότι η ανθρώπινη ζωή πρέπει να είναι σεβαστή και να προστατεύεται απόλυτα από τη στιγμή της σύλληψης.

Με τη σύγχρονη γνώση που παρέχεται μέσα από τις επιστήμες της Ιατρικής και της Βιολογίας, σχετικά με τα στάδια διαμόρφωσης του εμβρύου κατά την κυοφορία, έχουν προταθεί διάφορα σημεία τα οποία θα μπορούσαν να σηματοδοτούν την έναρξη ύπαρξης του ανθρώπου:

• Η στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου από ένα σπερματοζωάριο προς το σχηματισμό του ζυγωτού, του πρώτου κυττάρου του νέου ανθρώπινου οργανισμού.

• Η στιγμή της εμφύτευσης της βλαστοκύστης (μάζα κυττάρων στην οποία έχει διαιρεθεί το ζυγωτό) στη μήτρα. Αυτό συμβαίνει περίπου μία εβδομάδα μετά τη γονιμοποίηση.

• Όταν δεν μπορεί πλέον να συμβεί κατάτμηση (segmentation), δηλαδή περίπου μετά την 3η εβδομάδα οπότε το έμβρυο χάνει τη δυνατότητα μιας ενδεχόμενης διαίρεσης η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα το σχηματισμό και ενός δεύτερου ή και τρίτου εμβρύου στην ίδια κυοφορία (μονοζυγωτικοί δίδυμοι).

• Όταν εμφανισθούν οι πρώτοι καρδιακοί παλμοί.

• Η «εγκεφαλική γέννηση» (το αντίθετο του εγκεφαλικού θανάτου): είτε όταν εμφανίζονται τα πρώτα εγκεφαλικά κύματα στον κατώτερο εγκέφαλο, δηλαδή στο εγκεφαλικό στέλεχος (6η – 8η εβδομάδα της κύησης), είτε όταν εμφανίζονται τα πρώτα εγκεφαλικά κύματα σε υψηλότερα κέντρα του εγκεφάλου, δηλαδή στο φλοιό (22η – 24η εβδομάδα της κύησης).

• Όταν το έμβρυο αρχίζει να κινείται.

• Όταν το έμβρυο είναι ικανό να αισθάνεται πόνο.

• Αν το έμβρυο θεωρηθεί τελικά βιώσιμο, με την έννοια ότι θα μπορέσει να επιβιώσει έξω από το σώμα της μητέρας του και δεν θέτει την έγκυο σε κίνδυνο.

• Όταν γεννηθεί.

• Σε διάφορα στάδια μετά τη γέννηση ανάλογα με το αν το βρέφος μπορεί να θεωρηθεί ως πρόσωπο, με κριτήριο την ικανότητα κάποιας βασικής νόησης (νεογνική αντίληψη) κ.ά.

Όσον αφορά τις απόψεις που διατυπώθηκαν σε παρελθόντες αιώνες, ότι ο άνθρωπος θεωρείται πλήρης οντότητα όταν πάρει την πρώτη ανάσα ή όταν η ψυχή του διαμορφωθεί προοδευτικά σε ανθρώπινη ή σχετικά με τα περί προέλευσης της ψυχής από τους γονείς ή από μετενσάρκωση, θεωρούμε ότι δεν χρειάζονται περεταίρω σχολιασμό καθώς στερούνται επιστημονικής βάσης.

Θα διερευνήσουμε λοιπόν τα πιθανά σημεία που προτείνονται βάσει των σύγχρονων επιστημονικών γνώσεων, προχωρώντας αντίστροφα:

• Αν μετά τη γέννηση πληροί διάφορες προϋποθέσεις (π.χ. αντίληψη): Αυτή η άποψη καταρχήν αποκλείει την περίπτωση να βρεθούν θεραπευτικές μέθοδοι για τέτοιες περιπτώσεις. Αν λοιπόν βρεθούν θεραπείες, το άλλοτε άξιο θανάτου άτομο ξαφνικά θα αποκτήσει την ανθρώπινη ιδιότητα που μέχρι τότε δεν είχε;! Επισης, με αυτή τη λογική, κι όσοι χάνουν ολικώς ή μερικώς την ικανότητα αντίληψης (λόγω π.χ. κάποιου ατυχήματος) οποιαδήποτε στιγμή της ζωής τους, χάνουν ταυτόχρονα την ανθρώπινη ιδιότητα σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, άρα και το δικαίωμα ύπαρξης και ζωής και θα πρέπει να θανατώνονται.

• Κατά τη στιγμή της γέννησης: Βασίζεται στην εικασία ότι το έμβρυο μέχρι τη στιγμή της γέννησής του αποτελεί τμήμα του σώματος της εγκύου. Στην πραγματικότητα όμως αποτελεί ένα εντελώς ξεχωριστό οργανισμό ο οποίος απλώς φιλοξενείται και τρέφεται από το σώμα της εγκύου μέχρι τη γέννηση. Δεν υπάρχει λοιπόν κάποια αιτιολογία γιατί αυτός ο οργανισμός θα πρέπει να θεωρείται λιγότερο «ανθρώπινος» πριν τη γέννησή του.

• Αν το έμβρυο θεωρηθεί βιώσιμο: Αναφέρεται κυρίως στην περίπτωση γενετικών ανωμαλιών ή πρόωρου τοκετού, όπου το έμβρυο δεν είναι βιώσιμο αν δεν τεθεί σε θερμοκοιτίδα. Με αυτή τη λογική, η απόδοση του χαρακτηρισμού «άνθρωπος» εξαρτάται από την ποιότητα του βιολογικού του υποστρώματος (καταρρίπεται περίτρανα από το πλήθος μεγάλων καλλιτεχνών, συγγραφέων και επιστημόνων ανά τους αιώνες οι οποίοι γεννήθηκαν έχοντας κάποια γενετική ανωμαλία) ή από την εφεύρεση και την τελειοποίηση της θερμοκοιτίδας.

• Όταν το έμβρυο είναι ικανό να κινείται ή να αισθάνεται πόνο: Όπως και παραπάνω, δεν υπάρχει κάποια αιτιολογία γιατί το γεγονός ότι δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί οι ικανότητες κίνησης ή αίσθησης του πόνου, να καθιστά το έμβρυο μη ανθρώπινο οργανισμό. Ομοίως με παραπάνω, κι όσοι λόγω κάποιου ατυχήματος χάσουν τυχόν αυτές τις ικανότητες σε οποιαδήποτε ηλικία, παύουν να είναι άνθρωποι;

• Η «εγκεφαλική γέννηση»: Η αντίληψη ότι νευρολογικά υπάρχει τελικό σημείο (end-point) για την ανθρώπινη ζωή, έχει οδηγήσει σε προσπάθειες για τον καθορισμό ενός αντίστοιχου νευρολογικού σημείου εκκίνησης. Αυτή η προσπάθεια έχει οδηγήσει στην έννοια της «γέννησης» του εγκεφάλου που είναι το αντίστροφο του εγκεφαλικού θανάτου. Όμως σε προηγούμενα άρθρα έχουμε δείξει διεξοδικά ότι ο νους (το «εγώ») του ανθρώπου είναι κάτι το διακριτό από τον εγκέφαλο ως όργανο. Το «εγώ» συνεχίζει να υπάρχει και μετά τον εγκεφαλικό θάνατο, άρα δεν μπορούμε να αντιστοιχίσουμε και την έναρξη του «εγώ» με την έναρξη λειτουργίας του εγκεφάλου. Απλώς όταν συντελεστεί η λεγόμενη «εγκεφαλική γέννηση», ο νους (το «εγώ») του ανθρώπου έχει πλέον τη δυνατότητα να εκφράζεται μέσω σωματικών κινήσεων.

• Η απώλεια της δυνατότητας κατάτμησης: Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης θεωρούν ότι ένα έμβρυο δεν μπορεί να είναι ένα άτομο, επειδή αν κάθε άνθρωπος είναι ένα άτομο, το ένα δεν μπορεί να χωριστεί από τον εαυτό του. Στην πραγματικότητα όμως αυτού του είδους η θεώρηση δρα ως ανασκευή αυτής της άποψης, διότι με αυτή τη λογική όχι μόνο δεν έχουμε δικαίωμα να πούμε ότι δεν υπάρχει άτομο κατά τη σύλληψη, αλλά ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα και πιθανόν και περισσότερα. Με τη διαδικασία της κατάτμησης αναπαράγονται άτομα χωρίς να καταστρέφεται η ατομικότητα κανενός προσώπου.

• Η στιγμή της εμφύτευσης: Είναι γεγονός ότι τη στιγμή της εμφύτευσης, το πρώιμο έμβρυο (βλαστοκύστη) γνωστοποιεί βιοχημικά την παρουσία του και ξεκινάει η εγκυμοσύνη. Όμως και πριν από τη στιγμή αυτή αποτελούσε ήδη έναν ζωντανό (μη ανεπτυγμένο) ανθρώπινο οργανισμό ξεχωριστό από τη μητέρα.

• Η στιγμή της σύλληψης (γονιμοποίηση): Είναι η στιγμή όπου ένα σπερματοζωάριο ενώνεται με ένα ωάριο (το καθένα από αυτά περιέχει αντίστοιχα μισό DNA από τον πατέρα και μισό DNA από τη μητέρα) και σχηματίζεται το ζυγωτό το οποίο είναι ένα κύτταρο με πλήρη γενετικό κώδικα προερχόμενο μεν από τους γονείς του αλλά διαφορετικό και από αυτόν του πατέρα και από αυτόν της μητέρας. Το ζυγωτό λοιπόν αποτελεί το πρώτο κύτταρο ενός νέου ανθρώπινου οργανισμού. Μάλιστα τη στιγμή της γονιμοποίησης διαμορφώνονται άπαξ και πλήρως όλα τα γενετικά χαρακτηριστικά (π.χ. φύλο, χρώμα δέρματος, χρώμα ματιών κλπ.).

Μπορούμε λοιπόν με βεβαιότητα να συμπεράνουμε ότι η στιγμή της σύλληψης σηματοδοτεί την έναρξη της ύπαρξης του ανθρώπου, καθώς η γονιμοποίηση του ωαρίου από ένα σπερματοζωάριο αποτελεί το καθοριστικό σημείο όπου αμέσως μετά υπάρχει κάτι το εντελώς διαφορετικό σε σχέση με αυτό που υπήρχε ακριβώς πιο πριν (δηλαδή ένας νέος ανθρώπινος οργανισμός έναντι δύο γενετικών κυττάρων). Και κατά γενική ομολογία, πολλά μέλη της παγκόσμιας ιατρικής κοινότητας αποδέχονται τη γονιμοποίηση ως το σημείο στο οποίο αρχίζει η ζωή.

Μάλιστα, στο επιχείρημα ότι το έμβρυο μπορεί να παρομοιαστεί με ένα μη κατασκευασμένο ακόμη σπίτι, δηλαδή ότι είναι απλώς «υλικά» (π.χ. αν μια μάντρα οικοδομικών υλικών πιάσει φωτιά, δεν λέμε ότι κάηκαν 30 σπίτια αλλά ότι κάηκαν τα υλικά με τα οποία θα κατασκευάζονταν 30 σπίτια), δόθηκε η απάντηση ότι η σωστή λέξη για τη διαμόρφωση του εμβρύου δεν είναι η «κατασκευή», όπως για ένα σπίτι ή ένα αυτοκίνητο, αλλά η «ανάπτυξη» (προοδευτική διαμόρφωση και τελειοποίηση), όπως π.χ. η ανάπτυξη της φωτογραφίας ή η ανάπτυξη ενός δενδρυλλίου σε δένδρο. Τα ανθρώπινα όντα αναπτύσσονται· η άποψη ότι «κατασκευάζονται» είναι κατηγορηματικά εσφαλμένη διότι το παιδί αναπτύσσεται από την αρχή, δεν κατασκευάζεται με προσθήκες τμημάτων από εξωτερικές παρεμβάσεις, επειδή η προσδιορισμένη μορφή του βρίσκεται ήδη μέσα του (στο DNA του) και σταδιακά διαμορφώνεται και εμφανίζεται.

Με την αβίαστα συμπεραινόμενη άποψη ότι η ύπαρξη ενός ανθρώπου ξεκινάει από τη στιγμή της σύλληψής του, κι επομένως το κυοφορούμενο έμβρυο καταλογίζεται ως άνθρωπος, έρχεται να συμφωνήσει και η Αγία Γραφή από την οποία αναφέρουμε ενδεικτικά:

• Ο Θεός αναφέρει ότι εξέλεξε τον προφήτη Ιερεμία ως πρόσωπο πριν αυτός διαμορφωθεί πλήρως μέσα στην κοιλιά της μητέρας του:
  
  «Πριν σε μορφώσω εν τη κοιλία, σε εγνώρισα· και πριν εξέλθης εκ της μήτρας, σε ηγίασα· προφήτην εις τα έθνη σε κατέστησα» (Ιερεμίας κεφ. 1/α’ §5)

• Οι ιεροί συγγραφείς αναφέρουν τα κυοφορούμενα έμβρυα ως «βρέφη» και «παιδία», δηλαδή χαρακτηρισμούς οι οποίοι θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται μόνο μετά τη γέννηση, αν πριν απο αυτή δεν επρόκειτο για κανονικά ανθρώπινα όντα:
  
  «Και ως ήκουσεν η Ελισάβετ τον ασπασμόν της Μαρίας, εσκίρτησε το βρέφος εν τη κοιλία αυτής· και επλήσθη Πνεύματος Αγίου η Ελισάβετ» (κατά Λουκάν κεφ. 1/α’ §41)
  
  «Και εδέετο ο Ισαάκ προς τον Κύριον περί της γυναικός αυτού, διότι ήτο στείρα· και επήκουσεν ο Κύριος αυτού, και συνέλαβεν η Ρεβέκκα η γυνή αυτού. Και τα παιδία συνεκρούοντο εντός αυτής» (Γένεσις κεφ. 25/κε’ §21-22)
   

• Ο μωσαϊκός νόμος θεωρούσε τη βλάβη της ζωής ενός κυοφορούμενου βρέφους ως έγκλημα άξιο τιμωρίας με αφαίρεση της ζωής ενός ενηλίκου:
  
  «Εάν μάχωνται άνδρες και πατάξωσι γυναίκα έγκυον και εξέλθη το παιδίον αυτής, δεν συμβή όμως συμφορά· θέλει εξάπαντος κάμει αποζημίωσιν ο πατάξας, οποίαν ο ανήρ της γυναικός επιβάλη εις αυτόν· και θέλει πληρώσει κατά την απόφασιν των κριτών. Αν όμως συμβή συμφορά, τότε θέλεις δώσει ζωήν αντί ζωής» (Έξοδος κεφ. 21/κα’ §22-23)
   

• Ο Δαβίδ αναφέρεται στις ημέρες της κυοφορίας του μιλώντας σε α’ ενικό πρόσωπο, θεωρώντας δηλαδή τον εαυτό του από τότε ως «άνθρωπο»:
  
  «Διότι συ εμόρφωσας τους νεφρούς μου· με περιετύλιξας εν τη κοιλία της μητρός μου. Θέλω σε υμνεί, διότι φοβερώς και θαυμασίως επλάσθην· θαυμάσια είναι τα έργα σου· και η ψυχή μου κάλλιστα γνωρίζει τούτο. Δεν εκρύφθησαν τα οστά μου από σου, ενώ επλαττόμην εν τω κρυπτώ και διεμορφονόμην εν τοις κατωτάτοις της γης. Το αδιαμόρφωτον του σώματός μου είδον οι οφθαλμοί σου· και εν τω βιβλίω σου πάντα ταύτα ήσαν γεγραμμένα, ως και αι ημέραι καθ' ας εσχηματίζοντο, και ενώ ουδέν εκ τούτων υπήρχε» (Ψαλμός 139/ρλθ’ §13-16)
   

• Ομοίως, ο Ιώβ αναφέρεται στο α’ ενικό πρόσωπο ήδη μάλιστα από τη στιγμή της σύλληψής του, μια διαδικασία την οποία παρομοιάζει με το γάλα που πήζει και γίνεται τυρί:
  
  «Δεν με ήμελξας (άρμεξες) ως γάλα και με έπηξας ως τυρόν; Δέρμα και σάρκα με ενέδυσας και με οστά και νεύρα με περιέφραξας» (Ιώβ κεφ. 10/ι’ §10-11)

• Ο προφήτης Ωσηέ, προειδοποιώντας για την ατέκνωση (αφαίρεση της δόξας) του Ισραήλ («Εφραΐμ»), θέτει ως εναρκτήρια στιγμή ύπαρξης ενός τέκνου τη σύλληψή του:
  
  «Περί δε του Εφραΐμ, ως πτηνόν θέλει πετάξει η δόξα αυτών, από της γέννας και από της μήτρας και από της συλλήψεως» (Ωσηέ κεφ. 9/θ’ §11)

Ο Λόγος του Θεού επιπλέον μάς πληροφορεί ότι ο άνθρωπος, ενώ έχει έναρξη ύπαρξης, εν τούτοις δεν έχει τέλος, διότι η ψυχή του συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο του σώματος, είτε μέσα στην παρουσία του Θεού (αιώνια ζωή) είτε μακριά από αυτήν (αιώνια κόλαση). Ο Θεός λοιπόν, προκειμένου να εξασφαλίσει την αιώνια ζωή σε κάθε άνθρωπο, παρέδωσε τον Υιό Του σταυρική θυσία εις άφεσιν αμαρτιών και Τον ανέστησε εκ νεκρών την τρίτη ημέρα, νικώντας έτσι το θάνατο για λογαριασμό όλων των ανθρώπων.

Ο καθένας μας λοιπόν καλείται να αποδεχθεί το δώρο του Θεού, πιστεύοντας στον Ιησού Χριστό και μετανοώντας για τις αμαρτίες του. Διότι ο Θεός είναι έτοιμος να συγχωρήσει και να διαγράψει κάθε αμαρτία του παρελθόντος, χαρίζοντας στον άνθρωπο ένα νέο ξεκίνημα εν Χριστώ Ιησού:

«Τους καιρούς λοιπόν της αγνοίας παραβλέψας ο Θεός, τώρα παραγγέλλει εις πάντας τους ανθρώπους πανταχού να μετανοώσι, διότι προσδιώρισεν ημέραν κατά την οποίαν πρόκειται να κρίνη την οικουμένην εν δικαιοσύνη» (Πράξεις Αποστόλων κεφ. 17/ιζ’ §30-31)

«Όθεν εάν τις ήναι εν Χριστώ είναι νέον κτίσμα· τα αρχαία παρήλθον, ιδού, τα πάντα έγειναν νέα» (Β’ Κορινθίους κεφ. 5/ε’ §17)
 

***

Τα περιεχόμενα του άρθρου αποτελούν περίληψη της εκπομπής
"Χριστιανισμός και Επιστήμη" της 06/03/2014.