================================
Το Φαινόμενο της Ενδοσχολικής Βίας
 ================================

Ως ενδοσχολική βία εννοείται οποιαδήποτε ενέργεια μεταξύ μαθητών ή εναντίον μαθητή προερχόμενη από κάποιον εξωσχολικό παράγοντα, και έχει ως στόχο να επιφέρει κάποιου είδους πλήγμα είτε ψυχικό είτε σωματικό. Η ενδοσχολική βία εμφανίζεται σε διάφορες μορφές και εκδηλώνεται είτε σωματικά (χτυπήματα, σπρωξίματα, εξαναγκασμός κ.ά.) είτε λεκτικά (απειλές, ύβρεις, υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί, διάδοση κακόβουλων φημών, ρατσιστική συμπεριφορά κ.ά.).

Στη σύγχρονη εποχή εμφανίζεται και μια νέα μορφή εκφοβισμού, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός ή κυβερνο-εκφοβισμός (cyber-bullying), ο οποίος περιλαμβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας (π.χ. SMS, MMS) αλλά και μέσω των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook). Θεωρείται μάλιστα ότι τα φαινόμενα διαδικτυακού εκφοβισμού στις σχολικές ηλικίες λαμβάνουν σταδιακά διαστάσεις μάστιγας, καθώς μεγάλο ποσοστό μαθητών έχει ανεξέλεγκτη πρόσβαση σε ηλεκτρονικά μέσα τα οποία παρέχουν απεριόριστες ευκολίες δικτύωσης με πάρα πολλά άτομα καθώς επίσης και μια σχετική ανωνυμία, δηλαδή θαυμάσια εργαλεία και ένα μεγάλο πεδίο δράσης για άσκηση εκφοβισμού και βίας.

Έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των μαθητών που έχουν πέσει θύματα κάποιας μορφής σχολικού εκφοβισμού (bullying) ανέρχεται στο 14,7%. Πρόκειται για ένα ποσοστό το οποίο αν και είναι σαφώς καλύτερο από τα αντίστοιχα 30% της Αγγλίας και 77% των ΗΠΑ, εν τούτοις είναι υψηλότερο από χωρών όπως η Ιρλανδία (13%) ή η Νορβηγία (9%).

Όσον αφορά τους λόγους εξαιτίας των οποίων ένα παιδί μπορεί να γίνει δέκτης σχολικού εκφοβισμού και βίας, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το παιδί που στοχοποιείται δεν έχει κάνει το ίδιο κάτι λανθασμένο που να δικαιολογεί την εκδήλωση τέτοιας συμπεριφοράς απέναντί του. Αυτό που τον καθιστά «στόχο» είναι κάποια διαφορετικότητα που φέρει είτε ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του είτε ως προσωπικότητα. Παραδείγματα τέτοιων χαρακτηριστικών είναι το χρώμα του δέρματος, η εθνικότητα, το φύλο, το βάρος, η προφορά, ο τρόπος ομιλίας, η σχολική επίδοση, η κοινωνική συστολή κ.ά.. Άρα λοιπόν οποιοδήποτε παιδί είναι πιθανόν να στοχοποιηθεί ανάλογα με το πόσο διαφορετικός μπορεί να φαίνεται στο τυχόν σχολικό περιβάλλον που θα βρεθεί. Εδώ γίνεται αντιληπτή και η πίεση την οποία δέχονται αυτά τα παιδιά ώστε με κάποιο τρόπο να «καταπνίξουν» τη διαφορετικότητά τους και να συμμορφωθούν με τις επιταγές της πλειοψηφίας.

Από την άλλη μεριά, οι λόγοι που οδηγούν ένα παιδί στην εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών προς τα άλλα μπορεί να είναι:

Οι ψυχολόγοι όμως επισημαίνουν ότι το βαθύτερο αίτιο εκδήλωσης εκφοβιστικής συμπεριφοράς δεν είναι η διαφορετικότητα του παιδιού που εκφοβίζεται, αλλά θα πρέπει να αναζητηθεί μέσα στο παιδί που ασκεί τον εκφοβισμό. Αν το περιβάλλον στο οποίο το παιδί αυτό ανατρέφεται, το ωθεί στην ανάπτυξη συναισθημάτων ζήλιας, ανασφάλειας, δυστυχίας ή είναι ένα απορριπτικό ή και βίαιο περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει η ενσυναίσθηση (βαθιά επικοινωνία) και η αποδοχή, τότε είναι πιθανότερη αλλά και εύλογη η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών.

Εκτός όμως από τις ενδοοικογενειακές συνθήκες, θεωρείται καθοριστική και η επίδραση των ευρύτερων κοινωνικών συνθηκών. Με αυτό το θέμα ασχολείται η θεωρία του «σπασμένου παραθύρου», σύμφωνα με την οποία αν σε μια περιοχή αρχίσουν να παρουσιάζονται ορισμένα κρούσματα κοινωνικής αταξίας (σπασμένα παράθυρα σε ένα κτίριο, γκράφιτι σε τοίχους, σκουπίδια στο δρόμο, θόρυβος σε ώρες κοινής ησυχίας κ.ά.), αν αυτά αφεθούν ανεξέλεγκτα, τότε θα πολλαπλασιαστούν (π.χ. κάποιοι δεν θα διστάσουν να σπάσουν και τα υπόλοιπα παράθυρα του κτιρίου, εξ ου και το όνομα της θεωρίας) και μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές μορφές παραβατικής συμπεριφοράς, ακόμη και στο έγκλημα. Με άλλα λόγια, όταν οι πολίτες βλέπουν άλλους να παραβιάζουν κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς χωρίς κόστος, τείνουν κι αυτοί να κάνουν το ίδιο και μάλιστα η φυσική υποβάθμιση μιας περιοχής από τέτοια, σχετικά απλά, κρούσματα κοινωνικής αταξίας, μπορεί να οδηγήσει σε άλλα σοβαρότερα συμπτώματα, όπως η κλοπή και ο βανδαλισμός. Αντιθέτως η αισθητική επιμέλεια μιας περιοχής εκ μέρους των κατοίκων και των μαγαζατόρων και η αντιμετώπιση των περιστατικών παραβίασης των κανόνων, αποτρέπει όχι μόνο την κλιμάκωση αλλά και την επανάληψη τέτοιων φαινομένων.

Επιστρέφοντας στο θέμα της ενδοσχολικής βίας, έρευνες καταδεικνύουν και επιπλέον παράγοντες που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών, όπως η πολύωρη ενασχόληση με βίαια βιντεοπαιχνίδια, ο συγχρωτισμός με παιδιά που έχουν βίαιες τάσεις αλλά και η χαλαρή στάση των καθηγητών απέναντι σε περιστατικά εκφοβισμού ή η απροθυμία τους να ασχοληθούν με το θέμα αυτό, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο σε πιθανή κλιμάκωση των περιστατικών βίας.

Από την άλλη μεριά, η αντιμετώπιση εκ μέρους του σχολείου τέτοιου είδους συμπεριφορών, ενέχει τον κίνδυνο του στιγματισμού, της απομόνωσης ή και της αποβολής από το σχολικό περιβάλλον, παιδιών που ασκούν εκφοβισμό, με αποτέλεσμα αυτά να αντιδράσουν ενδεχομένως με ακόμη πιο επιθετική συμπεριφορά. Τέτοιου είδους μέτρα λοιπόν, ενώ μπορεί να κρίνονται κατά περίσταση απαραίτητα, εν τούτοις δεν διορθώνουν το πρόβλημα, απλώς το μεταφέρουν εκτός σχολείου ως κοινωνικό πρόβλημα πλέον.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι ο χώρος μέσα στον οποίο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το εν λόγω θέμα, είναι η οικογένεια. Οι γονείς θα πρέπει να είναι άγρυπνοι και να διενεργούν τη γονεϊκή διαδικασία με επιμέλεια, σύμφωνα με τις αρχές που έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο. Εφόσον λοιπόν υπάρχει επικοινωνία και σχέση αγάπης με το παιδί, οι γονείς θα είναι σε θέση να γνωρίζουν τυχόν ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα του παιδιού τους (είτε πρόκειται για υποψήφιο «θύτη» είτε για «θύμα») και να αντιλαμβάνονται τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά του κι έτσι θα μπορούν να διαχειρίζονται με τον κατάλληλο τρόπο τις καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν αλλά επιπλέον και να τις προλαμβάνουν.

Όσον αφορά τα παραπάνω, καταρχήν είναι απαραίτητη εκ μέρους των γονιών η επίβλεψη των παιδιών ώστε να έχουν γνώση των ατόμων με τα οποία συναναστρέφονται αλλά και τις δραστηριότητες με τις οποίες απασχολούνται. Μια πολύ επισημασμένη περίπτωση είναι η χρήση του internet με την οποία ανοίγεται ο δρόμος για επικοινωνία με άτομα που μπορεί να είναι άγνωστα ενώ επιπλέον υπάρχει ο κίνδυνος της κοινοποίησης προσωπικών ή οικογενειακών δεδομένων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως μέσα άσκησης εκφοβιστικής συμπεριφοράς (π.χ. εκβιασμός με την απειλή δημοσιοποίησης προσωπικών δεδομένων και σε άλλους). Είναι λοιπόν απαραίτητη η επίβλεψη εκ μέρους των γονέων κατά περίσταση και με την κατάλληλη διακριτικότητα, ανάλογα και με την ηλικία των παιδιών. Άλλωστε και ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός επιβλέπει και επεμβαίνει προστατεύοντας το ποίμνιο που Τού έχει εμπιστευθεί ο ουράνιος Πατέρας (κατά Ιωάννην κεφ. 10, βλ. και Παροιμίαι 27:23).

Επίσης ενδεχομένως να χρειαστεί και η συνεργασία γονέων και καθηγητών, είτε στην περίπτωση παιδιού-«θύτη» είτε στην περίπτωση παιδιού-«θύματος» εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Η συνεργασία αυτή δεν θα αποσκοπεί στην ανταπόδοση του κακού αλλά στη διακοπή της εκφοβιστικής συμπεριφοράς και τη συνέτιση αυτού που την ασκεί χωρίς όμως ο ίδιος να εξουθενηθεί και να στιγματιστεί. Τέτοιου είδους ορθή επέμβαση των γονιών στο σχολικό περιβάλλον δείχνει στο παιδί-«θύμα» το έμπρακτο ενδιαφέρον των γονιών του οι οποίοι εκτός από παρηγορητές γίνονται και οι υπερασπιστές του.

Όσον αφορά την πλευρά του παιδιού που γίνεται δέκτης εκφοβιστικών συμπεριφορών, η ύπαρξη ενός φίλου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για τη στήριξη στις δύσκολες στιγμές και για την αντίσταση στην πίεση που του ασκείται μέσω του εκφοβισμού στο να συμμορφωθεί με την πλειοψηφία για να μη στοχοποιείται. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παιδιά Χριστιανούς, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι κοινή ομολογία και εμπειρία των περισσοτέρων από αυτούς ότι στο δύσκολο σχολικό ή φοιτητικό περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε ο καθένας τους, ο Κύριος τούς απέστειλε και ένα ακόμη άτομο που ήταν Χριστιανός ή έστω παιδί ηθικών αρχών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μέσα στην Αγία Γραφή αποτελούν οι τρεις πιστοί φίλοι Σεδράχ, Μισάχ και Αβδέ-νεγώ οι οποίοι ευρισκόμενοι στο εχθρικό ως προς την πίστη τους περιβάλλον της Βαβυλώνας, πήραν και οι τρεις μαζί απόφαση θανάτου προκειμένου να μην προσκυνήσουν ένα είδωλο (βλ. Δανιήλ κεφ. 3).

Θα πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι υπάρχουν και κάποια «τείχη» προστασίας τα οποία μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί να χτίσει ώστε αφενός να μην οδηγηθεί σε εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών και αφετέρου εάν γίνει δέκτης τέτοιων συμπεριφορών να μην καταρρεύσει ψυχολογικά και να μην οδηγηθεί σε λάθος αντιδράσεις.

Ένα τέτοιο «τείχος» είναι η ανάπτυξη υγιούς (δηλαδή όχι εγωιστικής) αυτοεκτίμησης. Αυτό σημαίνει να αντιληφθεί ότι ως άνθρωπος είναι σημαντικός για τους γονείς του και έχει αξία όχι εξαιτίας της δικής του ικανότητας ή των επιδόσεών του, αλλά ως πλάσμα του Θεού το οποίο έπλασε με τα ίδια Του τα χέρια και για χάρη του οποίου Αυτός ενανθρωπίστηκε και θυσιάστηκε. Αυτή η υγιής αυτοεκτίμηση θα απαλλάξει το παιδί από την επιθυμία να τραβήξει την προσοχή και από το άγχος να αποδείξει την αξία του, κυνηγώντας εναγωνίως υψηλές επιδόσεις ή προσπαθώντας να μειώσει τους άλλους. Επίσης θα αντιλαμβάνεται ότι και οι άλλοι άνθρωποι είναι σημαντικοί ως πλάσματα και -εν δυνάμει- παιδιά τού Θεού κι επομένως είναι άξιοι σεβασμού. Τέτοιου είδους πεποιθήσεις αποτρέπουν τη διαμόρφωση χαρακτήρα-«θύτη» εκφοβιστικών συμπεριφορών.

Από την άλλη πλευρά, κατανοώντας ότι η αξία του δεν καθορίζεται από την τυχόν διαφορετικότητά του και ότι η ψυχική του διάθεση δεν θα πρέπει να εξαρτάται από την αποδοχή του από όλους, μαθαίνει να μην κλονίζεται όταν γίνεται δέκτης εκφοβιστικών συμπεριφορών αλλά να τις αντιμετωπίζει με υγιή τρόπο χωρίς να αισθάνεται την πίεση της συμμόρφωσης με τα -συνήθως αρνητικά- πρότυπα του περιβάλλοντός του προκειμένου να μην στοχοποιείται. Εφοδιασμένος με μια τέτοια νοοτροπία και ψυχολογία θα είναι σε θέση να παρηγορήσει κι άλλα παιδιά–θύματα εκφοβιστικών συμπεριφορών αλλά και να αντιμετωπίσει με ψύχραιμη και ίσως και συμβουλευτική στάση παιδιά – θύτες.

Όμως για να διαμορφωθεί μια τέτοιου είδους ορθή κατανόηση και υγιής συλλογιστική και να έχει διάρκεια, είναι απαραίτητος ο φωτισμός του νου και ο καθαρισμός της καρδιάς. Αυτά τα χαρακτηριστικά πηγάζουν από την ανάπτυξη προσωπικής σχέσης με τον Ιησού Χριστό και δι’ Αυτού με τον Πατέρα Θεό. Και αυτή η σχέση καλλιεργείται με την επιμελή πνευματική ζωή και την απόκτηση ευλογημένων πνευματικών συνηθειών: μελέτη του Λόγου του Θεού, προσευχή, πλήρωση με Άγιο Πνεύμα, νηστεία, τακτικός εκκλησιασμός. Τότε οι οδηγίες του Λόγου του Θεού και η συντροφιά της παρουσίας Του, αποτελούν μια πραγματική πνευματική πανοπλία που περιφρουρεί τον άνθρωπο και τον συνετίζει ώστε να έχει υγιείς λογισμούς και να ενεργεί σωστά κατά περίσταση και σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.

«Θέλετε λάβει δύναμιν, όταν επέλθη το Άγιον Πνεύμα εφ' υμάς» (Πράξεις 1:8)

«Διά τούτο αναλάβετε την πανοπλίαν του Θεού, διά να δυνηθήτε να αντισταθήτε εν τη ημέρα τη πονηρά και αφού καταπολεμήσητε τα πάντα, να σταθήτε» (Εφεσίους 6:13).
 

***

Τα περιεχόμενα του άρθρου αποτελούν περίληψη της εκπομπής
"Χριστιανισμός και Επιστήμη" της 10/01/2013.