===============================================================
Έφηβοι σε Κίνδυνο:
Πώς επιδρούν στην Εγκεφαλική Ανάπτυξη Internet, Videogames και Ουσίες
===============================================================

Τις περασμένες δεκαετίες, οι επιστήμονες, έχοντας παρατηρήσει μια «έκρηξη» της ανθρώπινης εγκεφαλικής ανάπτυξης κατά την κυοφορία και μέχρι τους πρώτους περίπου 18 μήνες της ζωής, πίστευαν ότι η εγκεφαλική ανάπτυξη ολοκληρώνεται μέχρι την ηλικία των 6 – 7 ετών. Την περασμένη δεκαετία όμως, χάρη στην ανάπτυξη της Μαγνητικής Τομογραφίας, παρατηρήθηκε και ένα δεύτερο «κύμα» δραματικής ανάπτυξης, μεταξύ 10 και 13 ετών.

Αμέσως μετά, όπως είδαμε και σε προηγούμενο άρθρο, ο εγκέφαλος από την ηλικία των 14 μέχρι και των 24 ετών περίπου, ξεκινάει μια διαδικασία εξειδίκευσης (fine-tuning) κατά την οποία:

• αφενός εδραιώνονται οι νευρικές συνάψεις που αντιστοιχούν σε γνώσεις και δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε ο άνθρωπος να ανταποκριθεί στις συνθήκες του ιδιαίτερου περιβάλλοντος στο οποίο ζει.

• αφετέρου εξαλείφονται οι «περιττές» νευρικές συνάψεις (ελάττωση της φαιάς ουσίας) μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται «κλάδεμα» (“pruning”).

Πρόκειται λοιπόν για μια ιδιαίτερα κρίσιμη χρονική περίοδο κατά την οποία οι οποιεσδήποτε εξωτερικές επιδράσεις, είτε θετικές είτε αρνητικές, επηρεάζουν καθοριστικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου και μπορεί να έχουν αντίκτυπο σε όλη τη μετέπειτα ζωή του ανθρώπου.

Σχετικά με τη διαδικασία του «κλαδέματος», η βασική υπόθεση των επιστημόνων είναι η αρχή «ή το χρησιμοποιείς ή το χάνεις» (“use it or lose it”). Δηλαδή, αν ένας έφηβος ασχολείται για παράδειγμα με την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, με κάποιο άθλημα, με τη μελέτη των μαθημάτων του κλπ., τότε ο εγκέφαλός του «καλωδιώνεται» (διαμορφώνει τα νευρικά κύτταρα και τις συνδέσεις) με τον αντίστοιχο τρόπο. Αν αντιθέτως συνηθίζει να τεμπελιάζει ή επιδίδεται στα βιντεοπαιχνίδια, στην παρακολούθηση τηλεόρασης, βιντεοκλίπ κλπ., τότε τα αντίστοιχα κύτταρα και οι συνδέσεις θα είναι αυτά που θα επιβιώσουν στον εγκέφαλό του.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από πρόσφατες έρευνες:

Σχετικά με τη χρήση του internet:
Σε έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (UCLA) το 2008, με τη βοήθεια της Λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας (fMRI) παρατηρήθηκε ότι ο εγκέφαλος έμπειρων χρηστών του internet, και κυρίως το τμήμα του προμετωπιαίου λοβού, ήταν διαφοροποιημένο σε σχέση με των ανθρώπων που δεν χρησιμοποιούν το internet. Επίσης μελετήθηκε ο εγκέφαλος ανθρώπων οι οποίοι δεν ήταν χρήστες του internet αλλά άρχισαν να το χρησιμοποιούν για μία μόλις εβδομάδα. Εντύπωση προκάλεσε η διαπίστωση ότι μέσα σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα οι εγκέφαλοι αυτών των (αρχάριων) χρηστών είχαν αρχίσει ήδη να «ανακαλωδιώνονται» (“rewiring”) και να μοιάζουν με την εικόνα των εγκεφάλων των έμπειρων χρηστών.

Σχετική Κινέζικη έρευνα αναφέρει ότι ο εγκέφαλος ανθρώπων εθισμένων στο internet παρουσιάζει εικόνα παρόμοια με τον εγκέφαλο των εξαρτημένων από ουσίες και αλκοόλ. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε μη φυσιολογική λευκή ουσία και ελάττωση της φαίας ουσίας, γεγονός που έχει καθοριστικές επιδράσεις στη λειτουργία κέντρων που αφορούν την ομιλία, τη μνήμη, την κίνηση, τα συναισθήματα, τις αισθήσεις κ.ά.. Μάλιστα, όσο περισσότερος είναι ο “online” χρόνος, τόσο μεγαλύτερα σημάδια εγκεφαλικής «ατροφίας» εκδηλώνονται.

Σχετικά με τα videogames:
Πρόσφατο δημοσίευμα της Daily Telegraph αναφέρει ότι ένα μέσο παιδί ανάμεσα στα 10 και 11 του χρόνια θα περάσει περίπου 2.000 ώρες μπροστά από την οθόνη ενός υπολογιστή, γεγονός το οποίο μπορεί να προκαλέσει φυσικές αλλαγές στον εγκέφαλο, οδηγώντας σε διαταραχές της προσοχής και της συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα δε όταν πρόκειται για videogames, τα οποία ως γνωστόν διεγείρουν έντονα τις αισθήσεις, οι επιστήμονες αναφέρουν ότι αυτό «ξετινάζει το μυαλό» απενεργοποιώντας προσωρινά ή μόνιμα ορισμένες νευρικές συνδέσεις του εγκεφάλου.

Μελέτη που εκπονήθηκε από συνεργασία διαφόρων πανεπιστημίων κατέδειξε την επίδραση των videogames σε επιμέρους περιοχές του εγκεφάλου. Μερικές από αυτές είναι:

• Υπολειτουργία τμημάτων του πρόσθιου φλοιού, γεγονός που προκαλεί συναισθηματικές εναλλαγές καθώς και ανάπτυξη επιθετικής συμπεριφοράς.

• Έκκριση ντοπαμίνης, οδηγώντας σε ανάπτυξη εθισμού.

• Υπολειτουργία περιοχών του εγκεφάλου που διευθετούν περιπτώσεις αντίθετων συναισθημάτων. Έτσι, όταν ο παίκτης για παράδειγμα πυροβολάει, το αρνητικό συναίσθημα αυθόρμητα καταπνίγεται προκειμένου να συνεχίσει το παιχνίδι.

• Οι παίκτες videogames υψηλής επιθετικότητας είναι σημαντικά πιο αγχώδεις από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

• Τα παιχνίδια βίας οδηγούν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα σε ανάπτυξη επιθετικών συναισθημάτων, συμπεριφορών και σκέψεων.

Επίσης, όσον αφορά τα παιχνίδια βίας και επιθετικότητας, έρευνες αναφέρουν ότι οδηγούν σε απευαισθητοποίηση του εγκεφάλου απέναντι στη βία και το θάνατο ενώ ταυτόχρονα τον «προγραμματίζουν» να αντιδρά επιθετικά, καθώς μέσα από το παιχνίδι οδηγείται στην εκμάθηση ότι τέτοιου είδους συμπεριφορές ανταμείβονται (επιπλέον πόντοι, ξεκλείδωμα επιπέδων κλπ.). Εν συνεχεία οι αντιδράσεις αυτές, καθώς ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στο να λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, εκδηλώνονται και στην πραγματική ζωή. Σε αυτό συντελεί και η ανάπτυξη του γραφικού περιβάλλοντος των παιχνιδιών η οποία έχει φθάσει σε πολύ υψηλό σημείο μίμησης της πραγματικότητας. Μάλιστα, ειδικοί χαρακτηρίζουν τα πολεμικά videogames όχι πλέον ως «παιχνίδια» αλλά ως «προσομοιωτές μάχης», ενώ ταυτόχρονα νεαροί εγκληματίες ομολογούν ότι εμπνεύστηκαν αλλά και εκπαιδεύτηκαν από τέτοιου είδους videogames.

Σχετικά με τη χρήση ουσιών:
Έρευνα της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, καταρρίπτει το μύθο ότι η μαριχουάνα είναι ένα καλόηθες ναρκωτικό που δεν προκαλεί εξάρτηση και δεν επηρεάζει την υγεία του εγκεφάλου. Αντιθέτως, σύμφωνα με μελέτες που έγιναν σε εφήβους πριν και μετά την έναρξη χρήσης, συνδέεται με ελάττωση του IQ καθώς και με βλάβες των νευρώνων του εγκεφάλου, γεγονός που επηρεάζει τις γνωστικές λειτουργίες καθώς και τη συμπεριφορά. Επισημαίνεται μάλιστα από τους επιστήμονες ότι στην εφηβική ηλικία, η οποία είναι και η περίοδος «κλαδέματος» (“pruning”) και «ανακαλωδίωσης» (“rewiring”) του εγκεφάλου, η χρήση ναρκωτικών είναι εξαιρετικά επικίνδυνη καθώς οι αρνητικές συνέπειες στον εγκέφαλο είναι πιθανόν να μην μπορούν να διορθωθούν ακόμη κι αν διακοπεί η χρήση, κι επομένως θα συνοδεύουν τον άνθρωπο σε όλη του τη ζωή.

Ομοίως, η παρατεταμένη χρήση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει στον εγκέφαλο ποικίλων βαθμών γνωστικές βλάβες. Μάλιστα έρευνες έχουν δείξει ότι ο εφηβικός εγκέφαλος είναι πιο ευάλωτος στο αλκοόλ σε σχέση με ενός ενήλικα. Παρά την ικανότητα του εγκεφάλου να αρχίσει να «ανακαλωδιώνεται» ορθά σε περίπτωση διακοπής της χρήσης αλκοόλ, εν τούτοις και σε αυτή την περίπτωση υπάρχει η πιθανότητα μόνιμων βλαβών, κυρίως όσον αφορά τις γνωστικές λειτουργίες.

Σχετικά με όλα τα παραπάνω, πολλοί επιστήμονες θέτουν τον προβληματισμό τού πώς μπορούν να δοθούν κατευθύνσεις από τους γονείς, τους δασκάλους και γενικότερα τους μεγαλύτερους ανθρώπους, για την ορθή αξιοποίηση των δυνατοτήτων του εφηβικού εγκεφάλου. Είναι μια μεγάλη πρόκληση το γεφύρωμα της νευροεπιστήμης με την καθημερινή ζωή και την πρακτική εφαρμογή των επιστημονικών συμπερασμάτων.

Ο νευροεπιστήμονας Jay Giedd του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ, σχολιάζει ότι όσο βλέπουμε να προχωράει η επιστήμη, τόσο συχνότερα αυτή μας δίνει κατευθύνσεις προς τα πίσω, οδηγώντας μας στις παλιές κλασικές οικογενειακές αρχές και συνήθειες. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι η καλύτερη επιστημονική συμβουλή είναι αυτή που έδινε η γιαγιά μας για γενιές και γενιές: να περνούμε ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά μας μέσα σε κλίμα αγάπης.

Πράγματι, οι έρευνες δείχνουν ότι επειδή ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει εκτεταμένο υπόβαθρο νευρικών συνδέσεων για την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων (ιδιαιτέρως με αυτούς που τον φροντίζουν), οι έφηβοι επιθυμούν να περνούν περισσότερο χρόνο και να έχουν περισσότερη επικοινωνία με τους γονείς τους, ακόμη κι όταν αυτοί φαίνεται ότι τους απωθούν. Σε μια τέτοια καθοριστική χρονική περίοδο, η χειρότερη ανταπόκριση των γονιών θα ήταν η «απαλλαγή» από το παιδί τους με την παροχή videogames, internet, DVD κλπ..

Εδώ για άλλη μια φορά αναδεικνύεται η αξία της Αγίας Γραφής, η οποία είναι ο Λόγος του Θεού, καθώς μάς συστήνει όλες αυτές τις οικογενειακές αξίες οι οποίες στις ημέρες μας έχουν λησμονηθεί ή απαξιωθεί, με συνέπεια το θέμα των οικογενειακών σχέσεων να έχει κατασταθεί ένα μείζον πρόβλημα της εποχής μας.

Κλείνοντας το άρθρο, θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι η πιο καθοριστική «ανακαλωδίωση» του εγκεφάλου που μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε ηλικία και η οποία μεταμορφώνει εκ βαθέων τον τρόπο σκέψης του ανθρώπου, είναι η αναγέννηση, δηλαδή η πνευματική γέννηση η οποία καθιστά τον άνθρωπο παιδί του Θεού ελευθερωμένο από φθοροποιές επιθυμίες και από δεσμεύσεις σε πάθη όπως αυτά που αναφέραμε παραπάνω. Μέσα στον άνθρωπο διενεργείται μια συνεχιζόμενη ανανέωση τού νου η οποία τον κατευθύνει στο να μοιάσει στον Ιησού Χριστό:

«να ανανεόνησθε εις το πνεύμα του νοός σας και να ενδυθήτε τον νέον άνθρωπον, τον κτισθέντα κατά Θεόν εν δικαιοσύνη και οσιότητι της αληθείας» (Εφεσίους κεφ. 4/δ’ §23-24)

Και η αναγέννηση συντελείται διά του Λόγου του Θεού και διά του Αγίου Πνεύματος (κατά Ιωάννην κεφ. 3/γ' §3) όταν ο άνθρωπος αποδεχθεί τη σταυρική θυσία του Ιησού Χριστού για τις αμαρτίες του, και πιστέψει στην ανάστασή Του.
 

***

Τα περιεχόμενα του άρθρου αποτελούν περίληψη της εκπομπής
"Χριστιανισμός και Επιστήμη" της 15/11/2012.