Γενικά περί
νηστείας
Η νηστεία είναι ένα είδος πνευματικής άθλησης και
απαραίτητο συστατικό της χριστιανικής ζωής. Κατά
τη διάρκεια της νηστείας το σώμα ταπεινώνεται και ο
νους μπορεί απερίσπαστα να στραφεί προς τα
πνευματικά και να προσηλωθεί στο πρόσωπο του Θεού.
Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος εισέρχεται σε έναν
πνευματικό αγώνα που αποσκοπεί στη βαθιά
μετάνοια και στην εκζήτηση του θελήματος του Θεού
και της επέμβασής Του.
Γι’ αυτό και κίνητρο της νηστείας είναι το πένθος του ανθρώπου είτε για τον ίδιο του το χαρακτήρα και την κατάστασή του, είτε για να λάβει μια προσωπική οδηγία που αφορά την εκτέλεση του θελήματος ή του έργου του Θεού, είτε για μια σοβαρή ανάγκη ή κατάσταση που βιώνει ο ίδιος ή κάποιος συνάνθρωπός του.
Ετυμολογικά, η λέξη «νηστεία» προέρχεται από το αρνητικό μόριο «νη» και το ρήμα «εσθίω» (= τρώω) και σημαίνει ολική αποχή από το φαγητό για καθορισμένο χρονικό διάστημα (κι όχι τροποποίηση του ημερήσιου εδεσματολογίου).
Η νηστεία είναι μια από τις τρεις πνευματικές δραστηριότητες που πρέπει να γίνεται «εν κρυπτώ» (οι άλλες δύο είναι η προσευχή και η ελεημοσύνη – Ματθαίος κεφ. 6/ς' §16-18) κι όχι με διάθεση επίδειξης πνευματικότητας.
Επίσης η νηστεία θα πρέπει απαραίτητα να συνοδεύεται από προσευχή, όπως άλλωστε βλέπουμε να γίνεται σε κάθε περίπτωση νηστείας μέσα στην Αγία Γραφή.
Σχετικά Βιβλικά
χωρία
• Η νηστεία ως
εκδήλωση πένθους:
---------------------------------------------------------------------------------------
«Και είπε προς αυτούς ο Ιησούς·
Μήπως δύνανται οι υιοί του νυμφώνος να πενθώσιν*,
ενόσω είναι μετ' αυτών ο νυμφίος; θέλουσιν όμως
ελθεί ημέραι, όταν αφαιρεθή απ' αυτών ο νυμφίος, και
τότε θέλουσι νηστεύσει» (Ματθαίος κεφ. 9/θ’ §15)
* δηλ. να
νηστεύουν (συγκρ. Λουκάς κεφ. 5/ε’ §34-35)
«Και ότε ήκουσα τους
λόγους τούτους, εκάθησα και έκλαυσα και επένθησα
ημέρας και ενήστευον, και προσηυχόμην ενώπιον του
Θεού του ουρανού» (Νεεμία
κεφ. α'/1 §4)
---------------------------------------------------------------------------------------
• Η νηστεία ως
εκδήλωση ταπείνωσης:
---------------------------------------------------------------------------------------
«εταπείνωσα εν νηστεία την ψυχήν μου» (Ψαλμός
35/λε’ §13)
---------------------------------------------------------------------------------------
• Η νηστεία ως
εκδήλωση μετάνοιας:
---------------------------------------------------------------------------------------
«Και έστρεψα το πρόσωπόν μου προς Κύριον τον
Θεόν, διά να κάμω προσευχήν και δεήσεις εν νηστεία
και σάκκω και σποδώ· [...] και εξωμολογήθην και
είπον, [...] ημαρτήσαμεν και ηνομήσαμεν και
ησεβήσαμεν και απεστατήσαμεν και εξεκλίναμεν από των
εντολών σου και από των κρίσεών σου» (Δανιήλ κεφ.
9/θ’ §3 κ.τ.λ.)
«Και οι άνδρες της
Νινευή επίστευσαν εις τον Θεόν και εκήρυξαν νηστείαν
και ενεδύθησαν σάκκους από μεγάλου αυτών έως μικρού
αυτών· [...] και ας επιστρέψωσιν έκαστος από της
οδού αυτού της πονηράς και από της αδικίας» (Ιωνάς
κεφ. 3/γ’ §5 κ.τ.λ.)
---------------------------------------------------------------------------------------
• Η νηστεία ως
εκζήτηση βοήθειας/επέμβασης Θεού σε σοβαρές ανάγκες
ή ασθένειες:
---------------------------------------------------------------------------------------
«Και ήλθον και απήγγειλαν προς τον Ιωσαφάτ,
λέγοντες, Μέγα πλήθος έρχεται εναντίον σου [...] Και
εφοβήθη ο Ιωσαφάτ και εδόθη εις το να εκζητή τον
Κύριον, και εκήρυξε νηστείαν διά παντός του Ιούδα.
Και συνήχθησαν οι άνδρες Ιούδα, διά να ζητήσωσι
βοήθειαν παρά Κυρίου» (Β’ Χρονικών κεφ. 20/κ’ §2-4)
«Κύριε, ελέησόν μου
τον υιόν, διότι σεληνιάζεται και κακώς πάσχει· [...]
Και έφερα αυτόν προς τους μαθητάς σου, αλλά δεν
ηδυνήθησαν να θεραπεύσωσιν αυτόν. [...] Ο δε Ιησούς
είπε προς αυτούς· [...] Τούτο δε το γένος δεν
εξέρχεται, ειμή διά προσευχής και νηστείας»
(Ματθαίος κεφ. 17/ιζ’ §15-21)
---------------------------------------------------------------------------------------
• Η νηστεία ως
εκζήτηση οδηγίας για την εκτέλεση του θελήματος ή
έργου του Θεού:
---------------------------------------------------------------------------------------
«Και ενώ υπηρέτουν εις τον Κύριον και
ενήστευον, είπε το Πνεύμα το Αγιον· Χωρίσατε εις εμέ
τον Βαρνάβαν και τον Σαύλον διά το έργον, εις το
οποίον προσεκάλεσα αυτούς. Τότε αφού ενήστευσαν και
προσευχήθησαν και επέθεσαν τας χείρας επ' αυτούς,
απέστειλαν.» (Πράξεις κεφ. 13/ιγ’ §2-3)
---------------------------------------------------------------------------------------
• Η νηστεία ως
εκδήλωση αφοσίωσης και λατρείας του Θεού:
---------------------------------------------------------------------------------------
«Και υπήρχέ τις Άννα προφήτις, θυγάτηρ
Φανουήλ, εκ της φυλής Ασήρ· αύτη ήτο πολύ
προβεβηκυία εις ηλικίαν, ήτις έζησε μετά του ανδρός
αυτής επτά έτη από της παρθενίας αυτής, και αύτη ήτο
χήρα ως ετών ογδοήκοντα τεσσάρων, ήτις δεν
απεμακρύνετο από του ιερού, νύκτα και ημέραν
λατρεύουσα τον Θεόν εν νηστείαις και προσευχαίς»
(Λουκάς κεφ. 2/β’ §36-37)
---------------------------------------------------------------------------------------
Χρονική διάρκεια νηστείας
Στην εβραϊκή καθομιλουμένη, η λέξη «ημέρα»
δεν αναφερόταν σε ένα ολόκληρο 24ωρο αλλά στη
χρονική περίοδο από την ανατολή έως τη δύση του
ηλίου. Κατά συνέπεια, όταν αναφέρεται μέσα στην
Αγία Γραφή νηστεία μιας ημέρας, δύο ημερών κλπ.,
εννοείται αποχή από το φαγητό κατά τις ώρες της
ημέρας (δηλ. από την ανατολή μέχρι τη δύση του
ηλίου). Αν πρόκειται για νηστεία η οποία συνεχίζεται
και κατά τις νυχτερινές ώρες, τότε αυτό αναφέρεται
ρητά (π.χ. Εσθήρ κεφ. 4/δ' §16).
Το παραπάνω είναι μια συνήθεια που φθάνει μέχρι τις ημέρες μας, καθώς όταν καθορίζουμε μια ημέρα κατά την οποία θα νηστεύσουμε, συνήθως εννοούμε τη χρονική περίοδο από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου.
Ημερομηνίες νηστείας
Το ποιες ημέρες και ώρες ένας άνθρωπος θα νηστεύσει
και το αν θα απέχει ή όχι από την κατανάλωση νερού,
είναι ένα θέμα που η Αγία Γραφή αφήνει στην
ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου.
Πράγματι, κατά την περίοδο της Παλαιάς Διαθήκης, αν και ο εβραϊκός λαός είχε προκαθορισμένες ημέρες νηστείας εις ανάμνηση διάφορων σημαντικών γεγονότων (βλ. Ζαχαρίας κεφ. 8/η' §19), εν τούτοις η μόνη διατεταγμένη νηστεία από το μωσαϊκό νόμο ήταν κατά την Ημέρα του Εξιλασμού (Λευιτικό κεφ. 16/ις' §29-31 & κεφ. 23/κγ' §27-32, βλ. και Πράξεις κεφ. 27/κζ' §9). Στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχουν διατεταγμένες συλλογικές νηστείες, εκτός αν η εκκλησία αποφασίσει κατά περίσταση να νηστεύσει σύσσωμη κάποιες συγκεκριμένες ημέρες για ένα τρέχον θέμα.
Είδη νηστείας
-
Η «κανονική» νηστεία, δηλαδή η αποχή μόνο από το φαγητό αλλά όχι από το νερό. Είναι το είδος νηστείας που έκανε ο Ιησούς Χριστός στην έρημο για 40 ημέρες (κατά Ματθαίον κεφ. 4/δ' , κατά Λουκάν κεφ. 4/δ'). Και πράγματι, έχει διαπιστωθεί και ιατρικώς ότι σε μια τέτοιου είδους νηστεία ο ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να αντεπεξέλθει για ένα χρονικό διάστημα που κυμαίνεται από περίπου 30 έως 40 ημέρες (εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, τη σωματική διάπλαση, την προσαρμοστικότητα – η οποία σχετίζεται με το πόσες φορές έχει κάνει νηστεία στο παρελθόν – κ.ά.).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο ανθρώπινος οργανισμός επιδεικνύει αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα σε συνθήκες έλλειψης τροφής προκειμένου να επιβιώσει για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα.
Καταρχήν ο άνθρωπος, όπως όλοι οι ζωικοί οργανισμοί, τροφοδοτείται με την απαιτούμενη ενέργεια για την επιβίωσή του, από τους υδατάνθρακες, οι οποίοι είναι χημικές ενώσεις που περιέχονται στις τροφές και είναι γνωστές και ως σάκχαρα (π.χ. γλυκόζη φρουκτόζη, άμυλο κ.ά.). Οι υδατάνθρακες που λαμβάνει ο άνθρωπος μετατρέπονται σε γλυκόζη που σχηματίζει μόρια γλυκογόνου τα οποία αποθηκεύονται στο συκώτι και τους μύες.
Το γλυκογόνο είναι και η πρωταρχική πηγή ενέργειας για τον οργανισμό, καθώς χρησιμοποιείται ως κύριο απόθεμα για την απελευθέρωση γλυκόζης στο αίμα, από την οποία τελικά παράγεται η απαιτούμενη για το σώμα ενέργεια. Σε κατάσταση όμως ασιτίας τα αποθέματα του γλυκογόνου εξαντλούνται πολύ γρήγορα, μέσα σε περίπου 72 ώρες (3 ημέρες). Έπειτα ο οργανισμός στρέφεται στις πρωτεΐνες, από ορισμένα αμινοξέα των οποίων παράγει γλυκόζη (γλυκονεογένεση). Όμως η παρεχόμενη ποσότητα γλυκόζης με τον τρόπο αυτό δεν επαρκεί για την πλήρη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, κι επιπλέον πρέπει οι πρωτεΐνες να διατηρηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο διότι διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες του οργανισμού. Για τους λόγους αυτούς ο οργανισμός αρχίζει παράλληλα να χρησιμοποιεί και το αποθηκευμένο λίπος για την παραγωγή ενέργειας (λιπόλυση). -
Η «απόλυτη» νηστεία, δηλαδή η αποχή και από το φαγητό και από το νερό. Μέσα στην Αγία Γραφή, τέτοιου είδους νηστεία αναφέρεται να έχει γίνει με μέγιστη διάρκεια τα τρία εικοσιτετράωρα (Εσθήρ κεφ. 4/δ' §16, Πράξεις Αποστόλων κεφ. 9/θ' §9). Ας σημειωθεί ότι χωρίς νερό ο ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να επιβιώσει για ένα χρονικό διάστημα από 3 έως 7 ημέρες.
Προϋποθέσεις νηστείας αποδεκτής από τον Θεό
Στο 58ο/νη' κεφάλαιο του προφήτη Ησαΐα
διευκρινίζεται ότι η αγνή πρόθεση της καρδιάς
είναι αυτή που καθιστά τη νηστεία δεκτή στον Κύριο
και όχι η διεξαγωγή της νηστείας ως τυπικό
θρησκευτικό καθήκον:
---------------------------------------------------------------------------------------
- Διά τι ενηστεύσαμεν, λέγουσι, και δεν είδες; εταλαιπωρήσαμεν την ψυχήν ημών και δεν εγνώρισας;
- Ιδού, εν τη ημέρα της νηστείας σας ευρίσκετε ηδονήν και καταθλίβετε πάντας τους μισθωτούς σας. Ιδού, νηστεύετε διά δίκας και έριδας και γρονθίζετε ασεβώς· μη νηστεύετε, καθώς την σήμερον, διά να ακουσθή άνωθεν η φωνή σας.
Τοιαύτη είναι η νηστεία, την οποίαν εγώ εξέλεξα; να ταλαιπωρή ο άνθρωπος την ψυχήν αυτού μίαν ημέραν; να κλίνη την κεφαλήν αυτού ως σπάρτον και να υποστρόνη σάκκον και στάκτην εις εαυτόν; νηστείαν θέλεις ονομάσει τούτο και ημέραν δεκτήν εις τον Κύριον;
Η νηστεία την οποίαν εγώ εξέλεξα, δεν είναι αύτη; το να λύης τους δεσμούς της κακίας, το να διαλύης τα βαρέα φορτία και το να αφίνης ελευθέρους τους καταδεδυναστευμένους και το να συντρίβης πάντα ζυγόν; Δεν είναι το να διαμοιράζης τον άρτον σου εις τον πεινώντα και να εισάγης εις την οικίαν σου τους αστέγους πτωχούς; όταν βλέπης τον γυμνόν, να ενδύης αυτόν, και να μη κρύπτης σεαυτόν από της σαρκός σου;
Τότε το φως σου θέλει εκλάμψει ως η αυγή και η υγιεία σου ταχέως θέλει βλαστήσει· και η δικαιοσύνη σου θέλει προπορεύεσθαι έμπροσθέν σου· η δόξα του Κυρίου θέλει είσθαι η οπισθοφυλακή σου. Τότε θέλεις κράζει και ο Κύριος θέλει αποκρίνεσθαι· θέλεις φωνάζει και εκείνος θέλει λέγει, Ιδού, εγώ.
Εάν εκβάλης εκ μέσου σου τον ζυγόν, την ανάτασιν του δακτύλου και τους ματαίους λόγους· και ανοίγης την ψυχήν σου προς τον πεινώντα και ευχαριστής την τεθλιμμένην ψυχήν· τότε το φως σου θέλει ανατέλλει εν τω σκότει και το σκότος σου θέλει είσθαι ως μεσημβρία. Και ο Κύριος θέλει σε οδηγεί πάντοτε και χορταίνει την ψυχήν σου εν ανομβρίαις και παχύνει τα οστά σου· και θέλεις είσθαι ως κήπος ποτιζόμενος και ως πηγή ύδατος, της οποίας τα ύδατα δεν εκλείπουσι. Και οι από σου θέλουσιν οικοδομήσει τας παλαιάς ερημώσεις· θέλεις ανεγείρει τα θεμέλια πολλών γενεών· και θέλεις ονομασθή, Ο επιδιορθωτής των χαλασμάτων, Ο ανορθωτής των οδών διά τον κατοικισμόν.
(Ησαΐας κεφ. 58/νη' §3-12)
---------------------------------------------------------------------------------------
Στο παραπάνω απόσπασμα παρατηρούμε επιπλέον ότι η νηστεία έχει ως επαγγελία, εκτός των άλλων, και τη βελτίωση της υγείας. Αυτό μπορεί να επέλθει ως θαυματουργική επέμβαση του Θεού πάνω σε έναν ασθενή αλλά και επιστημονικώς θεωρείται ως μια ωφέλιμη φυσική συνέπεια της νηστείας (όταν διεξάγεται από έναν γενικά υγιή άνθρωπο και σε λογικά χρονικά πλαίσια) καθώς έχει θετικές επιδράσεις πάνω στο πεπτικό σύστημα, στο ανοσοποιητικό σύστημα κ.α., καθώς επίσης συνδέεται με αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής. Είναι βεβαίως ευνόητο ότι άτομα με προβλήματα υγείας (π.χ. διαβητικοί) δεν συνίσταται ή και δεν επιτρέπεται να νηστεύουν.
Επίλογος
Η νηστεία λοιπόν, όταν γίνεται υπό τις σωστές
προϋποθέσεις, αποτελεί μια πολύ δυνατή εκδήλωση
επίκλησης του Θεού και έχει θαυμαστά αποτελέσματα
και επαγγελία πνευματικής αναβάθμισης της
προσωπικής σχέσης του ανθρώπου με το Θεό.
Μάλιστα, θα μπορούσαμε
να πούμε ότι η νηστεία έχει σκοπό να αλλάξουμε
εμείς και όχι ο Θεός. Επειδή θα πρέπει να
γνωρίζουμε ότι η νηστεία δεν είναι ένα μέσο
εκβιασμού του Θεού να μας κάνει το «χατήρι»,
διότι πολλές φορές ο καλύτερος τρόπος να ενεργήσει ο
Κύριος δεν είναι αυτός τον οποίο εμείς φανταζόμαστε.
Εφόσον λοιπόν υπάρχει ένα σοβαρό αίτημα εισερχόμαστε
σε νηστεία και προσευχή με διάθεση αφενός να
διερευνήσουμε ποιό είναι το θέλημα του Θεού
σχετικά με την έκβαση της συγκεκριμένης υπόθεσης,
και αφετέρου να ταπεινωθούμε ώστε ο Κύριος να
μπορέσει να ενεργήσει σύμφωνα με το θέλημά Του.
***
Τα
περιεχόμενα του άρθρου αποτελούν περίληψη της
εκπομπής
"Χριστιανισμός
και Επιστήμη" της 07/03/2013.
Το σχετικό υλικό
παρατίθεται στη δεξιά στήλη.
Ακούστε τη σχετική εκπομπή
